UYGULAYAMADIĞIMIZ STANDART TS EN 81-70
Tüm dünyada engellilerin erişilebilirliği insani bir hak ve çağdaş uygarlık düzeyinin göstergesidir.
TS EN 81-70 standardı, erişilebilirlik ve evrensel tasarım kavramlarını Ek A kısmında açıkça ortaya koymaktadır. “Erişilebilirlik, imarlı çevrenin temel özelliğidir. Erişilebilirlik, evlere, kamu binalarına, iş yerlerine ulaşma ve bunları kullanma imkânıdır. Erişilebilirlik, engelliler dâhil insanların, imarlı çevrenin amacına uygun sosyal ve ekonomik faaliyetlere katılmasına olanak sağlar. Bu yaklaşım, evrensel tasarım ilkelerine dayanmaktadır. Bu ilkeler, bina, tesis, altyapı ve mamul tasarımı için geçerlidir. […] Evrensel tasarım ilkeleri, insan popülâsyonunun sağlıklılar ve engelliler diye ayrılmasını reddeder. […] Bu standardın kapsamı dâhilinde erişilebilirlik ‘asansörün insanların (engelliler dâhil) ona erişebilmesine ve özelliklerini eşit ve bağımsız olarak kullanabilmesine imkân veren karakteristiği’ olarak tanımlanmaktadır. Evrensel tasarım bu temel erişilebilirlik ile ilgilidir. Amaç, imarlı çevreyi herkesin bağımsız ve eşit şekilde kullanabilmesidir.”
Ülkemizde bu konu ile ilgili gerekli yasal düzenlemeler yapılmış olup, özellikle TS EN 81-70 Standardının uygulanması yönünde yasal zorunluluk bulunmaktadır. Yazımın sonunda ilgili kanun, yönetmelik, genelgelerden örnekler verilmiştir.
Özellikle belediyelerdeki mimar, mühendislerin TS EN 81-70 Standardının uygulanması konusunda hassas davranması gerekmektedir. Çünkü belediyelerde mevcut uygulamalarda önce asansör avan projesi, onay için sunulmakta olup bu projede asansör tipi, kapasitesi, trafik hesabı ve kuyu ve makine platformuna gelen kuvvetler hesaplanmaktadır. Mimari projeye esas teşkil eden Asansör Avan Projesi belediye görevlilerinin incelemesine sunulmakta ve onaylanmaktadır. Bu aşamada konuya müdahale edilirse özellikle kuyu boyutları uygun onaylanırsa ayrıca binanın inşası sırasında Yapı Denetim Firmaları bu ölçülerin uygulanmasını kontrol ederse boyut sorunu kısmen çözülecektir.
Yine en büyük sorunlardan birisi de asansör uygulama projelerinde asansörün kuyu ölçüsü engelli asansörü boyutlarında fakat uygulamada asansör kuyuları küçük yapılmaktadır. Asansör firması tescil için başvuru yaptığında asansör uygulama projeleri engelli asansörü boyutlarında fakat uygulamada bu boyutlara riayet edilmemiş. Hatta bazı belediyeler uygulama projeleri engelli asansörü boyutunda olsun yerinde monte edilen asansörün ölçüsü ne olursa olsun mantığı ile hareket etmektedirler. Bir örnek verirsek 630 kg bir engelli asansörünün kuyu ölçüsü 1800 mm genişlik 2100 mm derinliktir. Bu ölçülerdeki asansör kuyusuna rahatlıkla EN 81-70 standardının istediği ölçülerde 1100 mm genişlik 1400 mm derinliği olan asansör montajı yapılabilir. Fakat kalıp hatalarından ve Yapı Denetim firmalarının kontrol eksikliği yüzünden projede (1100*1400) mm görülen asansör kabini yerinde (1200*1300) mm yapılmaktadır.
Yine bazı belediyeler de kat sayısı ne olursa olsun Belediye Meclisi kararı ile asansör yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Daha doğrusu genelde iki tür asansör avan proje onayı yapılmaktadır.
Birincisi 3030 SAYILI KANUN KAPSAMI DIŞINDA KALAN BELEDİYELER TİP İMAR YÖNETMELİĞİ’NE GÖRE “ Madde 45 – (Değişik – R.G.: 2.9.1999 – 23804) (Değişik 1.fıkra – R.G.: 13.7.2000 – 24108 / m.10) Zemin kotundan itibaren kat adedi 4‘den fazla olan yapılar ile bodrumda iskan edilen katlarla birlikte 5 ve daha fazla katlı yapılarda bodrumdan başlayan ve giriş dahil tüm katlara hizmet veren asansör yapılması zorunludur. Yapı sahibince istenirse daha az katlı yapılarda da asansör yapılır. Asansör kabininin dar kenarı (1.20) m. ve alanı (1.80) m2 den, kapı genişliği ise (0.90) m.den az olamaz. Asansör önü sahanlık genişliği, asansör kapısı sürgülü ise en az (1.20) m., asansör kapısı dışa açılan kapı ise en az (1.50) m. olmalıdır.)”
Bu yönetmeliğin 45. maddesine dayanarak Özellikle İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun bazı şehirlerinde belediyeler bu yönetmelikte tarifi yapılan asansörün 630 kg olarak yapılmasını istemektedirler. 3030 SAYILI KANUN KAPSAMI DIŞINDA KALAN BELEDİYELER TİP İMAR YÖNETMELİĞİ’NDE yasa koyucu açık net yapılacak asansörü tarif etmiş, tarifi yapılan asansörün kabin ölçülerine baktığımızda alanı 1,80 m2 olan bir asansör EN 81 standardına göre 750-800 kg kapasiteli asansördür. Bu türdeki asansörlerin engelli kullanımına uygun olması için en azından kabin ölçülerinin TS 8237 ISO 4190-1 standardında belirtilen ölçülerde yani kabin genişliği 1350 mm kabin derinliği 1400 mm ve 750 kg/800 kg olarak yaptırılması gerekir. Ayrıca kuyu ölçülerinin de (2000*2200) mm ve kapıların 900 mm otomatik olması gerekir.
Belediyelerin ikinci olarak zorunlu hale getirdiği asansör tipi ise 3030 SAYILI KANUN KAPSAMI DIŞINDA KALAN BELEDİYELER TİP İMAR YÖNETMELİĞİ Madde 45 dışında kalan yapılardır. Bu yapılarda istenen asansör tipi 300-320 kg ‘dır. Bu tür yapılar genellikle az katlı bodrumdan başlayan 3 kata kadar olan binalardır. Bazen bu yapılar 7 kat olabiliyor. (Yani -3 bodrum dan başlayan +3. Katı olan yapılar.) Buradaki sıkıntı ise bu tür asansörlerin 4 kişi 320 kg veya 300 kg yapılmasıdır. En azından bu yapılarda rahatlıkla EN 81-70 standardının istediği ölçülerde 1000 mm genişlik 1250 mm derinliği olan 450 kg asansör montajı yapılabilir.
Belediyelerin İmar Kanunu ve ilgili imar yönetmeliklerine uymak zorunluluğu olduğu gibi Asansör Monte eden asansör firmasının da ASANSÖR YÖNETMELİĞİNİN EK I (EK I Madde 1.2. “ Kabin, azami kişi sayısı ve monte eden tarafından tespit edilen asansörün beyan yüküne karşı gelen yer ve mukavemeti sağlayacak şekilde tasarlanmalı ve monte edilmelidir. İnsan taşıması amaçlanan asansörlerde, boyutları elverdiği takdirde, kabin kendi yapısal özelliklerinin engelli insanların ulaşım ve kullanımını engellemeyeceği veya kısıtlamayacağı şekilde ve bunların kullanımını sağlayacak şekilde planlanan değişikliklere izin verecek şekilde tasarlanmalı ve monte edilmelidir.” ) maddesine de uymak gibi bir zorunluluk bulunmaktadır. Dolayısıyla 3030 SAYILI KANUN KAPSAMI DIŞINDA KALAN BELEDİYELER TİP İMAR YÖNETMELİĞİ kapsamındaki asansörler engelli asansörü yapılmalıdır. Asansörlerin kuyu boyutları ile ilgili sorunları da mimari ve avan projeleri onaylayan ilgili belediyeler çözmelidir. Çünkü asansör monte eden firmalar mevcut uygulamalarda hazır yapılmış asansör kuyularına montaj yapmaktadırlar.
Aslında yasal altyapımız engelli asansörlerinin montajı için eksikleri olsa da hazır görünmektedir. Benim bahsettiğim sorunlar asansörlerin boyutları ile ilgili sorunlardır. Tabiî ki Engelli asansörleri sadece boyutların uygun olmasından ibaret değildir. Kumanda cihazları ve işaretleri, Durak kumanda cihazları, Kabin kumanda cihazları, Durak işaretleri, Kabin işaretleri, Sesli uyarı işaretleri, Seviyeleme ve Otomatik Seviyeleme gibi birçok güvenlik boyutu vardır.
Sonuç olarak ben sadece konunun uygulamadaki boyutunun yazmak ve ilgililere duyurmak istedim. Sonuçta yasaları uygulayacak insanlar konunun hassasiyeti gereği umarım görevlerini yerine getirir.
TS EN 81-70 Standardında 3 tip engelli asansörü tarifi yapılmıştır.
| Asansör tipi | Asgarî kabin boyutları | Erişilebilirlik seviyesi |
| 1 | 450 kg
Serbest giriş açıklığı: 800 mm Kabin genişliği: 1000 mm Kabin derinliği: 1250 mm |
(Kabin sadece bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısını alabiliyor ) |
| 2 | 630 kg
Serbest giriş açıklığı: 900 mm Kabin genişliği: 1100 mm Kabin derinliği: 1400 mm |
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve refakatçisini alabiliyor. |
| 3 | 1275 kg
Serbest giriş açıklığı: 1100 mm Kabin genişliği: 2000 mm Kabin derinliği: 1400 mm |
Kabin bir tek tekerlekli sandalye kullanıcısı ve birkaç yolcuyu alabiliyor. Ayrıca tekerlekli sandalyenin kabin içerisinde dönmesine imkân veriyor. |
İLGİLİ BAZI YASALAR
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Kanun Numarası : 2709
Kabul Tarihi : 18/10/1982 Yayımlandığı R.Gazete: Tarih : 9/11/1982 Sayı:17863 (Mükerrer)
X. Kanun önünde eşitlik
Madde 10 – Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
(Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
İMAR KANUNU Kanun Numarası : 3194
Kabul Tarihi : 3/5/1985
Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 9/5/1985 Sayı : 18749
Ek Madde 1 – (Ek : 30/5/1997 – KHK – 572/1 md.)
Fiziksel çevrenin özürlüler için ulaşılabilir ve yaşanılabilir kılınması için, imar planları ile kentsel,sosyal,teknik altyapı alanlarında ve yapılarda, Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur.
KAT MÜLKİYETİ KANUNU
Kanun Numarası : 634
Kabul Tarihi : 23/6/1965
Yayımlandığı R. Gazete : Tarih : 2/7/1965 Sayı : 12038
F) Yenilik ve ilaveler:
I – Faydalı olanlar:
Madde 42 – Kat malikleri, ana gayrimenkulün ortak yerlerinde kendi başlarında bir değişiklik yapamazlar; ortak yerlerin düzgün veya bunları kullanmanın daha rahat ve kolay bir hale konulmasına veya bu yerlerden elde edilecek faydanın çoğaltılmasına yarayacak bütün yenilik ve ilaveler, kat maliklerinin sayı ve arsa payı çoğunluğu ile verecekleri karar üzerine yapılır.
(Ek fıkra: 1/7/2005-5378/19 md.) Engellilerin yaşamı için zorunluluk göstermesi hâlinde, proje tadili kat maliklerinin en geç üç ay içerisinde yapacağı toplantıda görüşülerek sayı ve arsa payı çoğunluğu ile karara bağlanır. Toplantının bu süre içerisinde yapılamaması veya tadilat talebinin çoğunlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi üzerine bina güvenliğinin tehlikeye sokulmadığını bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alınacak tasdikli proje değişikliği veya krokiye göre inşaat, onarım ve tesis yapılır. İlgili merciler, tasdikli proje değişikliği veya kroki taleplerini en geç altı ay içinde sonuçlandırır. Komisyonun teşkili, çalışma usulü ile engellinin kullanımından sonraki süreç ile ilgili usul ve esaslar Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından müştereken hazırlanacak yönetmelikle belirlenir.
Bu işlerin giderleri, yeniliklerden faydalananlar tarafından, faydalanma oranına göre, ödenir.
T.C. BAŞBAKANLIK
Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü
Sayı : B.02.0.PPG.0.12-320-20515 3 Aralık 2002 Genelge 2002/58
2-Yerel yönetimler ve diğer kamu kurum ve kuruluşları, fiziksel çevrenin özürlüler için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınması için, cadde, sokak, meydan, yeşil alanlar, çocuk bahçeleri, müzeler, sergi alanları, parklar, piknik ve eğlence alanları, spor ve oyun alanları, otoparklar gibi kentsel, sosyal, teknik alt yapı alanlarının, turizm, eğitim, sağlık ve kültür tesis ve yapıları ile binaların, özürlülerin fiziki çevreye ulaşabilirliğini sağlamak amacıyla, TSE standartları ve imar mevzuatında 2 Eylül 1999 tarih ve 23804 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren; “3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, “Belediye ve Mücavir Alan Sınırları İçinde Dışında Planı Bulunmayan Alanlarda Uygulanacak İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, “İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik”, “Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, “Otopark Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve 13 Temmuz 2000 tarih ve 24108 sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanarak yürürlüğe giren “3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”te öngörülen düzenlemelere uygun olmasını sağlayacaklardır.
Kentlerimizde yaya trafiğine ayrılmış bulunan kaldırımların ve yaya geçitlerinin özürlü vatandaşlarımız tarafından güvenli bir şekilde kullanılmalarını sağlamak üzere, buralara trafik kurallarına aykırı şekilde motorlu araçların park etmesi ve diğer engellerin konulması önlenecektir.
Öncelikle özürlülerin ağırlıklı olarak ilişkide bulunduğu valilik, kaymakamlık, belediyeler, Özürlüler İdaresi Başkanlığı, SHÇEK hizmet birimleri, eğitim kurumları, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu olmak üzere, tüm kamu kurum ve kuruluşları, hizmet binalarının giriş-çıkışları ile fiziksel çevreyi özürlülerin ilgili birimlere rahatlıkla ulaşabilmelerini sağlayacak şekilde imar mevzuatı ve TSE standartlarına uygun olarak düzenleyeceklerdir.
Bunların yanı sıra; hastane, otogar, gar, havalimanı, tren istasyonu, liman gibi insan hareketlerinin yoğun olduğu yerlerde, hizmetlerden yararlanmak isteyen özürlüler için fiziksel engelleri aşma ve ulaşabilirliği sağlamada ilgili kurum ve kuruluş görevlilerince yardımcı olunacak, konuyla ilgili personelin bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi kurumlar tarafından sağlanacaktır.
Ayrıca ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI YAPI İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GENELGESİ ‘nde engelliler ile ilgili standartlara uyulması gerektiği belirtilmiştir. (68520429 sayılı)
ARİF BAR
MAKİNE MÜH.
AR&ME MÜH. PROJE EĞT. DANIŞMANLIK